System wartości

To kim jesteśmy wynika z tego, jakie wartości uznajemy. Jednak pytanie o wartości w życiu zadajemy sobie zazwyczaj w sytuacjach ważnych dla nas: przed maturą, po studiach, przed ślubem, przed urodzeniem dziecka, przed rozwodem, przed zmianą pracy, przy okazji śmierci najbliższych. Takie zdarzenia powodują, że wyhamowujemy nasz codzienny pęd rozlicznych obowiązków i zaczynamy się pytać o sens istnienia. Zastanawiając się nad tym często zmieniamy coś w naszym życiu, bo staramy się je przewartościować. Definicji wartości jest prawie tyle, co ich klasyfikacji. Moim zdaniem jednak wszystkie definicje pod mianem wartości określają to, co jest dla danej osoby przedmiotem pożądania, co jest upragnione, pozytywne, co jest celem działań. Na bazie powszechnie uznawanych wartości tworzy się systemy prawne, normy społeczne, postawy moralne. Takim zbiorem powszechnie uznawanych wartości jest dekalog, który występuje w każdej religii, chociaż pod różnymi określeniami. Ten uniwersalny system opiera się o: istnienie wyższej formy oświecenia (boga), ochronę zdrowia i życia, prawo własności, prawo do wolności, poszanowanie relacji międzyludzkich.



Po co nam wartości i dlaczego chcemy je zmieniać? Czy nie lepiej mieć stały „kręgosłup moralny”. System prawny powstał w oparciu o wartości powszechnie uznawane i większość ludzi je akceptuje. Są to dla każdego z nas wartości stałe (zadawanie śmierci, okaleczanie, gwałty, kradzieże, rabunki, oszustwa, pobicia są przestępstwami) i nie zastanawiamy się nad ich sensem. Bez ich istnienia żylibyśmy w totalnym chaosie. Zastanawiamy się nad zmianą indywidualnego systemu wartości, bo dla każdego człowieka poszczególne wartości mają różną hierarchię. Wartości dotyczą każdego wymiaru naszego życia, począwszy od wyboru posiłku (wartości odżywcze), a na dylematach duchowych skończywszy (normy moralne). Człowiek jest istotą rozumną i świadomą, świadomą siebie, swojego postępowania i odpowiedzialności za nie, dlatego dąży w życiu do osiągania określonych wartości. Dzięki wartościom określamy swoje postawy życiowe, normy moralne, wartości mają też wpływ na nasze stany emocjonalne i samoocenę. Dzięki realizacji swoich wartości człowiek może osiągnąć pełnię istnienia, przysłowiowe szczęście, czyli pełną harmonię pomiędzy ciałem, duchem, sercem i umysłem.

Klasyfikacji wartości można dokonać bardzo wiele. Wartości można podzielić na materialne, (policzalne, takie które można zważyć, zmierzyć, wyliczyć, wycenić) oraz niematerialne; albo na wartości dnia codziennego, wartości realne, wartości abstrakcyjne. Wśród wszystkich podziałów najbardziej uniwersalny wydał mi się podział oparty na klasyfikacji Maxa Schellera:
transcendalne: bóg, świętość, wiara, zbawienie
uniwersalne: dobro, prawda, piękno, wiedza, mądrość
moralne: bohaterstwo, godność, miłość, odpowiedzialność, sprawiedliwość, szczerość, uczciwość
społeczne: demokracja, patriotyzm, praworządność, solidarność, tolerancja, rodzina
witalne: siła, zdrowie, życie
hedonistyczne (prestiżowe): kariera, sława, władza, majątek, pieniądze, radość, seks, zabawa.

Większość z tych wartości, jest powszechnie uznawana przez każdego człowieka, różnice wynikają z hierarchii ich ważności dla poszczególnych jednostek. Ludzie mają tendencję do grupowania wartości w systemy. Osoba, dla której najważniejszą wartością jest rodzina i miłość, równie wysoko będzie ceniła zdrowie i życie oraz zapewnienie dobrobytu i szczęścia dla siebie i najbliższych. Bóg, honor, ojczyzna – sztandarowe polskie hasło od wieków, ale to dzięki takiemu systemowi wartości możliwych było tyle bohaterskich zrywów narodowych, ponieważ wolność była cenniejsza niż ludzkie życie. Zmiany systemu wartości zależą od wielu czynników: od sytuacji polityczno-administracyjnej, od zmian ekonomiczno-gospodarczych, od czynników kulturowych, od uznawanej tradycji, od otrzymanego wychowania, czyli wartości wpojonych przez rodziców i dziadków i wreszcie od cyklu życiowego – dwudziestolatek będzie miał zupełnie inną hierarchię wartości niż jego siedemdziesięcioletni dziadek.

Co zyskujemy dzięki posiadaniu systemu wartości?
Po pierwsze, dzięki wartościom określamy co jest dla nas ważne, pożądane, niezbędne, czy nasze potrzeby i sposób ich zaspakajania. Czy nasze potrzeby podstawowe (fizjologiczne, bezpieczeństwa) są zapewnione i ważniejsze stają się potrzeby społeczne i samorealizacji. Wartości też są określane jako niższego rzędu (hedonistyczne) i wyższego rzędu (moralne). Ale realizacja niższych wartości ma rolę służebną dla wartości wyższych. Bo czyż przyjemności nie służą naszemu ciału, po to żeby realizować wartości witalne. A czyż zdrowi i sprawni nie pragniemy być po to, żeby zdobywać wiedzę, zyskiwać mądrość i kochać? Po drugie wpływają na nasze cele życiowe i sposób ich realizacji, czyli określają plany życiowe, niczym drogowskazy. Wyznaczają standardy naszych myśli, postaw, to kim jesteśmy, dokąd dążymy, co chcemy osiągnąć. Po trzecie wpływają na kryteria naszych ocen, decyzji, wyborów szczególnie zaś na samoocenę. To według systemu uznawanych wartości dokonujemy oceny swojego wyglądu (i oceniamy, że nie pasuje do naszego standardu piękna), zdolności, umiejętności, relacji z innymi ludźmi. Na tej podstawie budujemy zadowolenie lub niezadowolenie z naszych osiągnięć w danej dziedzinie.

Zatem jaki wybrać system wartości? Czy bóg, honor, ojczyzna jest lepszy od rodzina, miłość, dobrobyt? Czy prawda, zdrowie, piękno można porównać z szczerość, tolerancja, wiara? Każdy z nas uznaje wartości usankcjonowane prawnie, ale z wartościami moralnymi już bywa różnie. Można żyć zgodnie z prawem, ale być niemoralnym: rozwiązłość seksualna, folgowanie nałogom, rozwody, szantaż emocjonalny, cwaniactwo. Jedni cenią sobie wartości związane z rodziną, inni raczej wolą wartość swojej osoby. Ich porównywanie nie ma większego znaczenia, bo to co uznajemy za najważniejsze, zależy od tego gdzie się znajdujemy na obecnym etapie życia i czemu w na danym etapie ma służyć realizacja aktualnych wartości. Człowiek musi poznać i oswoić niższe wartości, żeby dostrzegł sens wyższych. Niezbędny jest ich rozwój. To dzięki naszemu systemowi wartości możemy osiągnąć szczęście, sukces i satysfakcję.